Khi tìm hiểu kiến thức về địa lý, chúng ta bắt gặp thuật ngữ chí tuyến. Vậy chí tuyến là gì? Bài viết này sẽ đem đến các thông tin giúp Quý độc giả làm rõ các thắc mắc trên.
Trước khi đi vào giải thích thông tin về chí tuyến là gì?, chúng tôi sẽ làm rõ khái kiệm kinh tuyến và vĩ tuyến cho Quý vị.
Kinh tuyến là gì?
Kinh độ là giá trị tọa độ địa lý xác định theo hướng Đông-Tây, được sử dụng phổ biến trong bản đồ học và hoa tiêu hoa tiêu. Một kinh độ còn được biết đến là kinh tuyến và nó tạo thành một nửa đường tròn lớn. Hiểu đơn giản, kinh độ là các đường thẳng.
Kinh tuyến là một nửa đường tròn trên bề mặt Trái Đất, nối liền 2 Địa cực, độ dài khoảng 20000km, chỉ hướng Bắc-Nam và cắt thẳng góc với đường xích đạo. Mặt phẳng của kinh tuyến 0 độ (chạy qua đài quan sát thiên văn tại Greenwich-Luân Đôn) và kinh tuyến 180 độ, chia Trái Đất làm 2 bán cầu đó là bán cầu Đông và bán cầu Tây.
Các kinh tuyến sẽ nối liền các cực từ là các kinh tuyến từ, những kinh tuyến nối liền các địa cực được gọi là kinh tuyến địa lý, còn các đường kinh tuyến vẽ trên bản đồ là các kinh tuyến họa đồ.
Kinh tuyến này còn có tên gọi khác là kinh tuyến địa lý. Còn kinh tuyến địa từ là giao tuyến giữa bề mặt Trái Đất và mặt phẳng đi qua nối các cực địa từ Bắc và Nam.
Vĩ tuyến là gì?
Vĩ độ là các giá trị địa lý dùng để chỉ một vị trí xác định trên bề mặt Trái Đất. Vĩ độ chỉ các điểm ở phía Bắc hoặc phía Nam của xích đạo. Trên bản đồ địa lý nó chính là các đường nằm ngang, một vĩ độ cũng được gọi là vĩ tuyến.
Vĩ tuyến là một vòng tròn tưởng tượng nối các điểm có cùng vĩ độ. Trên Trái Đất, vòng tròn này sẽ có hướng từ Đông sang Tây, vị trí trên vĩ tuyến được xác định bằng kinh độ. Một vĩ tuyến luôn vuông góc với kinh tuyến tại điểm giữa chúng. Các vĩ tuyến ở gần cực Trái Đất sẽ có đường kính nhỏ hơn.
Có 5 vĩ tuyến trên Trái Đất. Bốn vĩ tuyến được xác định dựa trên mối liên hệ giữa góc nghiêng của Trái Đất so với mặt phẳng quỹ đạo quanh Mặt Trời. Với vĩ tuyến thứ 5, xích đạo nằm giữa 2 cực.
Các vĩ tuyến chính là các đường tà hành, ngoại trừ xích đạo, chúng không phải là vòng tròn lớn nên không chứa các cung là đoạn đường ngắn nhất giữa các điểm, ngược với những gì nhìn thấy trên một số bản đồ nơi chúng được vẽ bởi đường thẳng. Các chuyến bay trên Bắc bán cầu, giữa các điểm có cùng vĩ độ sẽ di chuyển theo đường ngắn nhất trông giống một đường cong lệch về phía Bắc trên bản đồ.
Các cung trên vĩ tuyến còn được sử dụng để làm biên giới giữa các quốc gia và vùng lãnh thổ. Trái Đất hiện tại có tất cả 181 đường vĩ tuyến (tính cả xích đạo là vĩ tuyến đặc biệt).
Chí tuyến là gì? Các đường chí tuyến là gì?
Chí tuyến là tên gọi của hai vĩ tuyến có vĩ độ +23°26’22” và -23°26’22” ở phía Bắc và phía Nam xích đạo Trái Đất. Đường chí tuyến Bắc còn có tên chí tuyến Giải (Cancer), chí tuyến Nam còn có tên chí tuyến Ma Kết (Capricorn). Các chí tuyến là ranh giới của các vành đai ôn đới và nhiệt đới.
Hạ chí tuyến và đông chí tuyến là ranh giới phía Bắc và phía Nam của vùng trên Trái Đất, có thể nhìn thấy được Mặt Trời đi qua đỉnh đầu ít nhất tại một thời điểm trong năm. Vòng cực Bắc và nam là ranh tới của vùng xung quanh cực Trái Đất, nơi có thể nhìn thấy Mặt Trời trong suốt ít nhất là 1 ngày mùa hè trong năm.
Về chí tuyến Bắc, tên gọi chí tuyến Cự Giải hay nhiệt tuyến Bắc giải là theo cách gọi của người phương Tây do khi họ đặt tên cho nó thì Mặt Trời nằm trong chòm sao Cự Giải, tức Bắc Giải, vào thời điểm nó xuất hiện trực tiếp trên đỉnh đầu tại vĩ tuyến này vào thời điểm diễn ra hạ chí ở Bắc bán cầu. Tuy nhiên, do hiện tượng tuế sai, hiện nay khi diễn ra hạ chí ở Bắc bán cầu thì Mặt Trời lại nằm trong chòm sao Kim Ngưu.
Chí tuyến Nam nằm ở vĩ tuyến đối xứng ở phía nam qua đường xích đạo. Nằm về phía nam của đường chí tuyến Nam là vùng ôn đới Nam bán cầu. Các khu vực nằm giữa phía nam của chí tuyến Bắc và phía bắc của chí tuyến Nam được gọi là khu vực nhiệt đới.
Tên gọi chí tuyến Bắc xuất phát từ vị trí ở Bắc bán cầu Trái Đất của chí tuyến này, cũng là để phân biệt với chí tuyến Nam, nằm ở Nam bán cầu.
Theo các quy tắc của Fédération Aéronautique Internationale, để được công nhận là bay vòng quanh Trái Đất thì độ dài của quãng đường bay phải không nhỏ hơn độ dài của đường chí tuyến Bắc (36.787,559 m), cũng như phải vượt qua tất cả các đường kinh tuyến và điểm kết thúc chuyến bay là tại cùng một sân bay mà nó bắt đầu cất cánh từ đó.
Một số bài tập về chí tuyến
Bài tập 1:
Câu hỏi:
Vùng nội chí tuyến là vùng nằm:
A. Từ vòng cực đến cực
B. Giữa hai chí tuyến
C. Giữa hai vòng cực.
D. Giữa chí tuyến và vòng cực
Đáp án:
Đáp án đúng là B. Vùng nội chí tuyến là vùng nằm giữa hai đường chí tuyến: 23o27’Nam – 23o27’ Bắc.
Bài tập 2:
Câu hỏi:
Vùng ngoại chí tuyến có hiện tượng mặt trời lên thiên đình mấy lần trong năm
A. Một lần trong năm
B. Không lần nào
C. Hai lần trong năm
D. Tùy theo từng nơi
Đáp án:
Đáp án đúng là B. Khu vực ngoại chí tuyến gồm các địa điểm nằm giữa hai chí tuyến đến hai cực không có hiện tượng Mặt Trời lên thiên đỉnh
Vì:
Trái Đất đang chuyển động xung quanh Mặt Trời với trục nghiêng (66độ33′ với pháp tuyến của mặt phẳng quỹ đạo Trái Đất) và không đổi phương. Do đó, tia nắng vuông góc với tiếp tuyến ở một bề mặt Trái Đất sẽ lần lượt di chuvển từ 23̊ 27’ N lên 23̊ 27′ B. Trong vòng 1 năm, các địa điểm nội chí tuyến đều có hai lần Mặt Trời lên thiên đỉnh.
Trục Trái Đất nghiêng với mặt phẳng quỹ đạo một góc bằng 66độ33′. Để tạo góc 90 độ thì góc phụ phải là 23độ27′, trong khi đó các địa điểm ở ngoại chí tuyến đều có vĩ độ lớn hơn 23độ27’.
Mong rằng những chia sẻ trên đây đã giúp Quý vị có thêm được những thông tin hữu ích khi tìm hiểu về chí tuyến là gì? từ đó việc học tập môn Địa lý sẽ dễ dàng, thú vị hơn.