Ảnh minh họa
Thượng võ” là một từ quen thuộc trong thể thao, nhất là võ thuật. Chúng ta thường nghe nói, chẳng hạn: “Cả hai đội đã thi đấu sòng phẳng, đúng tinh thần thượng võ”.
Võ (武, còn được đọc là vũ), là một từ Hán Việt chỉ “thuật đánh nhau bằng chân tay không hay bằng binh khí [như côn, kiếm…]” (Từ điển tiếng Việt, Trung tâm Từ điển học, NXB Đà Nẵng, 2020).
Ta vẫn thấy các vận động viên đấu các môn võ thuật tay không hoặc dùng côn kiếm trong các dịp thi tài (Olympic chẳng hạn) hay trong các dịp lễ hội vui chơi. Là một môn thể thao rèn luyện khí chất, nâng cao sức khoẻ, nhưng môn võ còn đòi hỏi người chơi phải có thái độ đúng trong thi đấu và trong các ứng xử thể thao.
Thượng võ (尚武) là một kết hợp hai thành tố. Thượng (尚) nghĩa là “ham thích, coi trọng”; võ (武) là “nghề võ”, nghĩa chung của thượng võ là “ham thích võ nghệ”. Nhưng thượng võ còn một nét nghĩa thứ hai là “có khí phách và lòng hào hiệp”. Đây mới chính là nét nghĩa đáng lưu ý. Nó thể hiện cái hay, cái đẹp, cái đáng trân trọng trong mọi cuộc tranh tài thể thao.
Từ xa xưa. giới võ thuật đã tồn tại những “luật bất thành văn” đề cao tính thượng võ của mọi vận động viên. Thi đấu đối kháng, sẽ có người thắng và người thua. Điều quan trọng là người tham gia thi đấu phải có một thái độ đúng. Chơi võ, đấu võ là đề cao võ thuật, coi trọng sự khỏe khoắn, dẻo dai, khéo léo. Nhưng đề cao võ thuật không có nghĩa là cổ xuý cho sự đánh nhau lấy được và nhất là sự hiếu chiến quá đà, “triệt tiêu” đối thủ, bất chấp mọi thứ (miễn là giành chiến thắng về mình).
Những giá trị tốt đẹp đó có sẵn ngay trong các võ thuật hoặc thông qua rèn luyện võ thuật mà đạt được. Các võ sĩ đạo của Nhật Bản ngày xưa luôn coi trọng tinh thần “ái võ, thượng võ”. Họ tuyệt đối trung thành với những lời nguyền khi thi đấu, có khi hi sinh cả tính mạng để bảo toàn khí tiết võ sĩ (vì giữ được tinh thần thượng võ trong mọi tình huống).
Thượng võ trước hết thể hiện ở tinh thần “tôn sư ái hữu” (kính trọng thầy dạy và yêu quý bạn chơi). Thầy dạy cần phải coi như cha (sự sư như sự phụ). Trái lại, người thầy dạy cũng phải biết tôn trọng, yêu quý trò của mình (ái đồ như ái tử).
Thứ hai là tinh thần thi đấu hết mình. Dù thế nào, người chơi cũng phải cố gắng hết sức và tối kỵ là bỏ cuộc. Tại SEA Games 30 (2019, tổ chức ở Philippines), nữ vận động viên của ta là Nguyễn Thị Hồng Lệ, dù kiệt sức vẫn lấy hết sức bình sinh chạy về đích. Cũng năm 2019, tại cuộc thi marathon quốc tế (London, Anh), vận động viên Hayley Carruthers (26 tuổi) đã có màn cán đích kịch tính và đầy xúc động. Sau khi gần hoàn tất đường chạy 42,195km, Carruthers đột nhiên lảo đảo ngã quỵ xuống đường chạy, nhưng chị cố lết thêm vài bước chân để cán đích, đồng thời xác lập một kỉ lục với chính mình.
Thứ ba là thái độ tôn trọng người chơi và luật chơi. Khi vào thi đấu, bất luận tương quan, lợi thế thế nào, người chơi cũng không được coi thường đối thủ. Tại Olympic 2016 ở Rio de Janeiro, Usain Bolt (vận động viên điền kinh nổi tiếng người Jamaica) đã bị người xem và báo chí phê phán, khi cả trong trận bán kết và chung kết, khi bứt lên trước Justin Gatlin (kì phùng địch thủ người Mỹ) ở 20m cuối, Usain Bolt vừa chạy vừa vỗ ngực cười đắc thắng.
Khán giả cũng không hài lòng với thái độ chủ quan khinh địch của các cầu thủ Đội tuyển Pháp tại EURO-2020. Trong trận đấu vòng 1/8 (29.6.2021), khi dẫn đội Thuỵ Sĩ tới 3-1, nhiều cầu thủ Pháp đã chùng xuống, không còn nhiệt huyết thi đấu. Kết quả thì mọi người đã rõ. Đội Thụy Sĩ vùng lên gỡ hoà và thắng ở loạt đá luân lưu.
Cuối cùng, thượng võ còn thể hiện ở tinh thần thể thao cao thượng, fair play, tính nhân văn trong cách ứng xử giữa người với người, giữa mình và đối thủ. Đó chính là nét đẹp cần thiết, vô cùng đáng quý mà thể thao đem lại.
Thắng – thua là chuyện thường tình
Vấn đề là phải biết mình biết ta.
PGS-TS. Phạm Văn Tình
(Hội Ngôn ngữ học Việt Nam)